Het lijkt wel alsof niemand het voortouw kan en wil nemen in de noodzakelijke transitie naar een duurzame samenleving. De meeste burgers zijn te ongeïnteresseerd, onwetend of te arm om milieubewust te consumeren. De politiek denk vooral in ambtstermijnen. Veel bedrijven willen, alle goede bedoelingen ten spijt, vooral overleven in de markt en investeren te weinig in duurzame bedrijfsvoering.
Ondertussen groeit de plastic soep, stijgt de gemiddelde temperatuur op aarde, raken grondstoffen op, neemt de biodiversiteit af en komen giftige stoffen in ons milieu terecht. Het lijkt een niet te stoppen ontwikkeling die treurig stemt.
Maar er gloort hoop aan de horizon. Steeds meer ngo’s op het gebied van natuur en milieu vinden de weg naar de rechter. Zij proberen het recht op natuur en een schoon milieu als grondrecht af te dwingen.
Individueel recht
Natuurbeschermings- en milieuwetten bestaan al. Zowel nationaal als op internationaal niveau. Maar in het laatste geval betreft het vaak vrijblijvende afspraken tussen staten. Een handhavingsmechanisme ontbreek of functioneert slecht. Bovendien spreken staten elkaar om politieke redenen niet snel aan op overtredingen. Op nationaal niveau kunnen burgers naar de rechter stappen als milieuvergunningen worden overtreden. Maar dat kan alleen als je direct belanghebbende bent en in de buurt woont.
Het milieurecht schiet tekort: er is geen wet die expliciet het individuele recht op natuur en een schoon milieu erkent.
Daar willen natuur- en milieuorganisaties verandering in brengen. In 2010 startten het Natuurcollege en de International Union for Conservation of Nature (IUCN) de handtekeningenactie Iederkindheeftrechtopnatuur.nl. Deze petitie heeft als doel het individuele recht op natuur op te nemen in het Verdrag inzake de rechten van het kind van de Verenigde Naties. Dat recht ontbreekt, hoewel uit onderzoek blijkt dat natuur in belangrijke mate bijdraagt aan de gezondheid en ontwikkeling van kinderen.
In Nederland schaarden 33 organisaties zich achter de petitie. Maar ook in andere landen kreeg de IUCN bijval. In 2012 nam het congres van IUCN, een wereldwijde koepel van meer dan 1.200 natuurorganisaties en 200 overheidsorganisaties, een bindende motie aan waarin alle leden van IUCN zich committeerden mee te helpen het recht op natuur te laten vastleggen in het Verdrag inzake de rechten van het kind.
Mensenrechten
Recenter is de rechtszaak tegen de overheid die Urgenda voorbereidt. Via de rechter wil Urgenda van de Staat der Nederlanden vragen zich actief in te zetten voor een volledig duurzame samenleving. Nederlanders moeten daarnaast informatie krijgen over klimaatverandering.
En daarna doorstoten naar het Europese Hof van de Rechten van de Mens wat advocaat Roger Cox betreft. Of, om sneller een uitspraak te krijgen, het Europese Hof van Justitie. Want snelheid is gewenst bij de transitie naar duurzame energie. De gevolgen van klimaatverandering laten niet op zich wachten.
Ethiek
Volgens sommige juristen heeft het beroep op mensenrechten of kinderrechten geen kans van slagen. Deze rechten zouden geen rechtssysteem vormen, maar normen waarmee overheden ter verantwoording kunnen worden geroepen als ze de vrijheden van burgers schenden. Niet toe te passen op een ingewikkeld systeem als klimaatverandering waar de hele wereld bij is betrokken.
Bovendien is juridische aansprakelijkheid niet haalbaar, omdat de causaliteit van milieuproblemen lastig aan te tonen is.
De realiteit is anders. Steeds vaker wordt het recht op een schoon milieu expliciet erkend in verklaringen en verdragen die voor bepaalde regio’s of groepen gelden. En in zijn boek Revolutie met Recht beschrijft Roger Cox verschillende casussen waarbij milieuproblemen schendingen van mensenrechten bleken te zijn die met succes werden bevochten. Het kan dus wel.
De noodzaak tot duurzaamheid vereist wellicht een iets ruimere opvatting en misschien zelfs aanpassing van het recht. En het lef van rechters om ethiek zwaar te laten meewegen in hun vonnis, door te durven uitgaan van het voorzorgsbeginsel en de verplichting van staten de eigen burgers te beschermen tegen de desastreuze gevolgen van klimaatverandering.
Digitale bronnen:
http://www.agnesvandenberg.nl/onderzoek2.html
http://ivn.nl/sites/default/files/project/attachments/Factsheet%20Scharrelkids.pdf
http://www.argusactueel.be/europees-nieuws/juridisch-ten-strijde-tegen-klimaatverandering
Dit bericht heeft 0 reacties